بررسی اثر بخشی مراتع بر درآمد بهره برداران از آن در منطقه ی مشگین-شهر استان اردبیل

توسعه اقتصادی کشور، تأثیر پذیر از توسعه ی بخش های منابع طبیعی و کشاورزی و توسعه بخش منابع طبیعی نیز از طریق تولید میسر است. میزان تولید یک جامعه مهمترین شاخص ارائه سطح فعالیت های اقتصادی در آن جامعه است، که از یک سو به میزان عوامل تولید در دسترس و از سوی دیگر به نحوه ترکیب این عوامل برای تولید کالا ها و خدمات وابسته است. یکی از اهداف مهم سیاست گذاران در برنامه ریزی های اقتصادی-اجتماعی، افزایش تولیدات بخش های مولد از جمله بخش منابع طبیعی می-باشد، که ترکیب بهینه نهاده های تولید در این بخش ها می تواند ما را در جهت حصول به خود کفایی، استقلال و حل مسائل و مشکلات اقتصادی نظیر تورم، بیکاری، مهاجرت و غیره کمک کند. با توجه به شرایط اقلیمی ایران و منابع انسانی موجود به نظر می رسد توسعه بخش منابع طبیعی می تواند به عنوان یکی از ابزار های کارا در راه توسعه اقتصادی کشور به ایفای نقش بپردازد (جوان 1390). منابع طبیعی نقش بسیار مهمی در اقتصاد و توسعه ی اقتصادی کشور ایفا می کند که اهمیت اقتصادی مراتع به نوع فراورده و ارزش محصولات حاصل از اکوسیستم مرتع مرتبط است. مراتع که جز جدایی ناپدیر و اساسی منابع طبیعی محسوب می شوند، از این ویژگی مبرا نیستند؛ زیرا هر کشوری که این منبع ارزشمند را در اختیار داشته و از آن به صورت صحیح بهره برداری کرده، توانسته است گام های بلندی در جهت توسعه و پیشرفت اقتصادی جامعه و بالتبع بهبود وضع اجتماعی افراد جامعه ی خود بردارد. محیط در ارتباط با حلقه های اقتصادی-اجتماعی، مهمترین حلقه ی زنجیره ی توسعه است که نادیده گرفتن آن چه بسا باعث نابودی انسان شود (بروندون. پی. اس. پی. ال و همکاران 1997). مراتع طیف گسترده ای از تولیدات و خدمات را برای بیشتر افرادی که درمناطق روستایی زندگی میکنند؛ فراهم می کند. دراین میان اهمیت تولیداتی مانند علوفه که به طور مستقیم مصرف می شوند؛ به طور عموم برای بهره برداران مرتع ملموس تر است، زیرا بهره برداران مرتع به طور عموم از علوفه برای تعلیف دام و تولید فراورده های دامی به عنوان محصول اصلی بهره برداری می کنند. با این وجود گیاهان مرتعی قابلیت های دیگری نیز مانند کاربردهای خوراکی، دارویی، صنعتی و تزیینی دارند که اغلب در مقابل بهره برداری برای تعلیف دام که سهم قابل توجهی دارد، فراورده های فرعی مرتع بشمار می آید. مراتع،همچنین، از طریق ایجاد صنایع تبدیلی و جنبی می تواند در امر اشتغال زایی و تولید محصولات متنوع موثر واقع شود (حشمت الواعضین، سجاد قنبری، علی طویلی 1389). بر پایه ی تعریف مرکز آمار ایران به فراورده های غیرعلوفه ای مرتع شامل مواد یا اجزای گیاهی که دارای خواص دارویی،خوراکی و صنعتی هستند، محصول فرعی گفته می شود (مرکز آمار ایران 1386). در کنار محصول اصلی مراتع، بهره برداری و استحصال محصولات فرعی مرتع از دیرباز مورد توجه انسان ها بوده وارتباط نزدیک و تنگاتنگی با زندگی بشر پیدا کرده است. محصولات فرعی مرتع شامل گل، برگ، ساقه، ریشه، غده، میوه، پوست، صمغ و رزین برخی از گیاهان است که مصرف دارویی و خوراکی و صنعتی دارد. جمع آوری، تجارت، و بهره برداری از فراورده های فرعی در بهبود وضع معیشتی و اقتصادی روستاییان اهمیت ویژه ای دارد (چمبرلین و همکاران 2003). فراورده های حاصل از مرتع به عنوان درآمد مکمل و نیز منبع غذایی، سهم آشکاری در رفاه و زندگی روزمره ی مردم محلی دارد (تادانی 2001(. بنابراین دربرآورد ارزش مرتع باید این ارزش به عنوان جزئی از ارزش کلی به شمار آید. استان اردبیل به دلیل دارا بودن شرایط اقلیمی و جغرافیایی خاص، از دیر باز بستر مناسبی برای دامداری و زنبور داری بوده است. در طی هزاران سال مراتع به عنوان بخشی از منابع تجدید پذیر، اصلی ترین منبع تغذیه ای دام به شمار رفته اند، عشایر واهالی روستاهای اطراف مراتع این استان،عمده ترین بهره برداران اراضی مرتعی هستند، که به سبب بهره برداری از اراضی حاشیه ای و مراتع و نیز تولید با حداقل هزینه، در گذر نسل ها فعالیتشان از دیدگاه اقتصادی تداوم یافته است، با توجه به جایگاه دامداری در اقتصاد خانوار عشایر و روستایی، میتوان دریافت که الگوی زیستی این بهره برداران براساس تعلیف دام از مرتع و ضرورت های آن شکل گرفته است. (لیلا خاکی پور، حسین بارانی، علی دریجانی و رضا کرمیان 1390). شهرستان مشگین شهر به عنوان یکی از مناطق باآب و هوای نسبتاً سرد و نیمه خشک واقع در استان اردبیل، از شهرستان های مستعد مرتعی می باشد. مراتع این استان علاوه بر دامداری، از لحاظ زنبور داری و تولید گیاهان دارویی حائز اهمیت است. به نظر می رسد شرایط اقلیمی مناسب و سود آوری بالای محصولات مرتعی حاصل از مرتع باعث شده این منطقه به عنوان یک قطب اقتصادی در تولید انواع محصولات بازاری مرتعی مطرح باشد. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند به شناساندن بهتر ارزش واقعی و کارکرد های مراتع و همچنین ایجاد و طراحی اقدامات مناسب برای حفاظت و بهره برداری بهینه از آنها در کلیه ی سطوح مدیریتی کمک نماید و با ایجاد زمینه برای استفاده ی مناسب و بجا از مراتع و محصولات آن توسط بهره برداران باعث بهبود و افزایش درآمدشان خواهد شد. (کیوان بهجو و ادره ی منابع طبیعی مشگین شهر 1391).